مراحل طراحی پلان و نقشه ساختمان مسکونی

به­طور کلی 7 مرحله در طراحی نقشه ساختمان وجود دارد و رعایت انجام این مراحل پشت سرهم اهمیت زیادی دارد. در ادامه هر مرحله را به ترتیب توضیح می­دهیم.

 توجه داشته باشید، مراحل طراحی نقشه که در ادامه با آن­ها آشنا می­شویم، در انواع ساختمان­های مسکونی و ویلاها یکسان است. تنها تفاوت موجود مربوط به نبود پلکان و آسانسور در ورودی ویلا و خانه­های ویلایی است. در این شرایط طراح باید بر طراحی پلان ورودی این نوع خانه­ها و ویلا تمرکز بیشتری کند.

مرحله اول جانمایی پلکان نقشه ساختمان

در اولین مرحله، طراح نقشه موظف است تا محل و موقعیت پلکان و آسانسور را درنقشه ساختمان مسکونی تعیین کند. محل طراحی و قرار گیری پلکان در ساختمان­های مسکونی، در وسط نقشه است. در واقع تعیین محل پلکان و آسانسور جزو لکه­گذاری ساختمان است اما با توجه به اهمیت و نقش اساسی که ایفا می­کند، یک مرحله مجزا به آن اختصاص داده می­شود.

جانمایی پله

برای تعیین موقعیت پلکان و آسانسور قانون خاصی وجود ندارد اما مواردی مثل مساحت زمین، شکل زمین، تعداد واحدهای ساختمان و… در این طراحی موثرند.

اول قرار گرفتن این مرحله، ناشی از نقش و تاثیر مهم آن بر طراحی نقشه دیگر بخش­های ساختمان است. مثل تاثیر بر طراحی ورودی ساختمان، لابی، پارکینگ، طبقه هم­کف و…

مرحله دوم تعیین فضا داخلی

در این مرحله لکه­ گذاری انجام می­شود. منظور از لکه­ گذاری همان تعیین و جداسازی فضاهای خصوصی از فضاهای عمومی است. باتوجه به قرارگیری پله در موقعیت صحیح خود یعنی در وسط نقشه ساختمان مسکونی، فضای داخلی به­طور فرضی به دو قسمت تقسیم می­شود. در این حین می­توان یک قسمت را به فضاهای خصوصی و قسمت دیگر را به فضاهای عمومی اختصاص داد.

فضاهایی که در دسته فضاهای خصوصی قرار دارند شامل سرویس بهداشتی و اتاق خواب­ها هستند و فضاهای مربوط به دسته فضاهای عمومی شامل آشپزخانه، پذیرایی و نشیمن است.

مرحله سوم طراحی پلان ساختمان مسکونی

تعیین موقعیت آشپرخانه سومین مرحله از طراحی نقشه ساختمان است. در طراحی پلان آشپزخانه، درب ورودی محوطه داخلی خانه نزدیک به ورودی آشپرخانه طراحی می­شود. از آن­جایی که آشپزخانه نیازمند نور و تهویه کافی است، ایجاد دسترسی به تراس از طریق آشپزخانه یک طراحی هوشمندانه است.

مرحله چهارم : تعیین موقعیت اتاق‌ها

مرحله چهارم مربوط به تعیین موقعیت و طراحی اتاق خواب­ها در نقشه ساختمان است. در این مرحله طراح موظف است یک اتاق خواب را بزرگ­تر از اتاق خواب­های دیگر تحت عنوان اتاق خواب والدین یا مستر طراحی کند. ترجیحا در پلان، این اتاق خواب از اتاق خواب کودکان با فاصله طراحی شود.

یکی از موارد ضروری برای هر اتاق خواب، طراحی کمد دیواری با عرض 60 سانتی­متر است. 60 سانتی­متر عرض استاندارد برای کمدهای دیواری است اما می­توان طراحی یکی از کمد دیواری­ها را به ­عنوان محلی برای قرار دادن رختخواب­های اضافی تا عرض 100 سانتی­متر پیش برد و در نقشه ساختمان وارد کرد.

نداشتن دید مستقیم به در اتاق خواب­ها، یکی از نکات مهم در طراحی نقشه ساختمان است که باید رعایت شود تا حریم خصوصی فضای اتاق خواب­ها حفظ شود. با توجه به خصوصی بودن فضای اتاق خواب­ها، مناسب­ترین محل قرار گیری حمام هم در فضای اتاق خواب است.

مرحله پنجم : جایگذاری ستون های اصلی در پلان

پیش از ادامه ترسیم جزئیات نقشه ساختمان لازم است تا محل قرارگیری ستون­ها در ساختمان، طراحی ­شود. به منظور تعیین تعداد و محل ستون­ها، باید فضای پارکینگ مورد بررسی قرار گیرد. با تعیین تعداد پارکینگ­های مورد نیاز با توجه به تعداد واحد­ها، می­توان پلان ساختمان را تکمیل­‌تر کرد. اصولا در طراحی نقشه ساختمان، ستون­ها به موازات یکدیگر طراحی می­شوند.

مرحله ششم: ویرایش نهایی نقشه طبقات

با تعیین موقعیت و طراحی ستون­ها در نقشه ساختمان، ممکن است نقشه محوطه داخلی خانه دچار مشکل شود که در این مرحله فرصت ویرایش وجود دارد. علاوه بر ویرایش اشکالات احتمالی در این مرحله، محل قرارگیری تاسیسات و از این دست موارد نیز تعیین و پلان ساختمان طراحی می شود.

فضاهای غیرقابل تغییر مانند درب ها و پنجره ها و هم چنین ، فضا برای یخچال،ماشین ظرفشویی،ماشین لباسشویی،سایر تجهیزات مهم برقی باید در محل دقیق خود جایگیزین شود.

مرحله هفتم: مبله کردن پلان

در این مرحله با استفاده از بلوک­ های ایجاد شده به­عنوان نماد مبلمان، فضای داخلی پلان طراحی شده مبلمان می شود. در حین مبلمان کردن نقشه ساختمان، اصول چیدمان مبلمان باید رعایت شود و همچنین  چینش مبلمان نباید تنگاتنگ باشد.مبلمان متناسب با شخصیت فضا مشخص و چیدمان می شود.

ویژگی های مهم یک پلان خوب

انعطاف پذیری و تغییر کاربری:

 برای مثال طراحی خود را به گونه ای انجام بدهید که در آینده، خریدار احتمالی خانه، بتواند به راحتی اتاق کار را به اتاق کودک تغییر دهد.

طراحی ایده‌آل اتاق ها:

 دقت کنید که اتاق خواب دور از فضاهای جمعی قرار بگیرد. سرویس بهداشتی نباید روبروی فضاهای جمعی منزل مانند غذاخوری یا پذیرایی باشد. اغلب افراد ترجیح می‌دهند آشپزخانه رو به غذاخوری یا پذیرایی باز شود تا کسی که مشغول آشپزی است بتواند با مهمان‌ها در ارتباط باشد یا بازی بچه ها را زیرنظر بگیرد.

توجه به اندازه:

 هنگام طراحی اتاق یا راهرو، تعداد افرادی که به طور همزمان در آن فضا حضور خواهند داشت را درنظر بگیرید. از خودتان بپرسید آیا فضای کافی برای حرکت آنها وجود دارد؟ آیا فضای کافی برای اثاثیه مورد نظر ما وجود دارد؟

انطباق با اولویت ها و سبک زندگی:

 اگر فضاهای جمعی برایتان مهم است، دقت کنید که بین آشپزخانه و محیط بیرون وهمچنین پذیرایی فضای راحت و کافی وجود داشته باشد. اگر خانه، محل کار شماست، دقت کنید که اتاق کار روشنایی مناسبی داشته باشد و در صورت امکان در جای دنجی قرار بگیرد. حتماً می‌دانید که رفتن از طبقه اول به طبقه سوم برای بردن لباس ها از اتاق خواب مستر به رخت شوی‌خانه کار راحتی نیست.

بین ریزه‌کاری های معماری و شرایط واقعی تعادل برقرار کنید:

 قبل از اینکه عشق پله های شاهانه و پنجره های کف تا سقف شما را بگیرد، ایمنی کودکان، نظافت و هزینه سرمایش و گرمایش خانه را در نظر بگیرید.

اولین و مهم‌ترین چیزی که باید در طراحی پلان در مورد آن تصمیم‌گیری و آن را در پلان جانمایی کنیم، محل سرویس‌پله و آسانسور است. در جانمایی محل سرویس پله و آسانسور در پلان باید به عواملی مثل عرض و شکل زمین، تعداد واحد در هر طبقه، تعداد پارکینگ مورد نیاز در همکف و زیرزمین (در صورت وجود) و… توجه کرد. سپس باید در مورد شکل سرویس پله و اینکه سرویس پله ۴ طرفه، ۳ طرفه یا پله ۲ طرفه باشد، تصمیم‌گیری کنیم.

معمولا بهترین موقعیت سرویس پله و آسانسور در پلان آپارتمان های مسکونی، در وسط پلان است.

تقسیم‌بندی فضاهای عمومی و خصوصی در پلان

بعد از مشخص شدن محل پله در پلان، باید یک تقسیم‌بندی کلی در مورد فضاهای عمومی، خصوصی و نیمه‌خصوصی انجام دهیم. به اینکار اصطلاحا لکه گذاری پلان هم می‌گویند. البته لکه گذاری پلان شامل جانمایی پله و آسانسور هم می‌شود، اما به دلیل اهمیت محل قرارگیری سرویس پله در پلان و تأثیر آن در روند طراحی، آن را در اولین مرحله کار قرار دادیم. برخلاف تصور خیلی از هنرجویان معماری، لکه گذاری پلان ساختمان مسکونی اصلا کار سختی نیست. هر چند اینکار در ساختمان‌های با مساحت زیاد و یا در طراحی های خاص شاید کمی سخت به‌نظر برسد و زمان بیشتری ببرد، اما در طراحی آپارتمان‌های مسکونی به‌هیچ‌عنوان کار دشواری نیست.

با توجه به موقعیت قرارگیری پله و آسانسور که گفتیم بهترین موقعیت آن در اینگونه ساختمان‌ها، در وسط پلان است، یک سمت پلان را به قسمت خصوصی (اتاق خواب‌ها و حمام) و سمت دیگر پلان را به قسمت عمومی و نیمه خصوصی (پذیرایی، نشیمن و آشپزخانه) اختصاص می‌دهیم.در این مرحله شاید نیاز باشد کمی موقعیت سرویس پله را جابه‌جا کنیم.

ستون‌گذاری با توجه به موقعیت قرارگیری ماشین‌ها در پارکینگ و شکل پلان طبقات

بعد از اینکه کلیات طراحی پلان انجام شد و  قبل از اینکه سراغ انجام اصلاحات جزئی‌تر برویم باید ستون‌گذاری را در پلان ساختمان انجام دهیم. خیلی از دوستان در ستون‌گذاری مشکل دارند. بر خلاف تصور، ستون گذاری در ساختمان‌های مسکونی کار بسیار ساده‌ای است.

در مقاله‌ای جداگانه در مورد نحوه ستون‌گذاری در پلان معماری توضیح داده‌ام. در این مرحله از فرآیند طراحی پلان ابتدا باید سراغ طراحی پارکینگ رفته و با توجه به تعداد و موقعیت قرارگیری ماشین‌ها در پارکینگ، ستون‌گذاری را انجام دهیم. و سپس موقعیت قرارگیری این ستون‌ها را در پلان تیپ طبقات مورد بررسی قرار دهیم.در این مرحله ممکن است با توجه به موقعیت ستون‌ها مجبور باشیم تغییرات کوچکی در طراحی پلان طبقات انجام دهیم.

– انجام اصلاحات پلان و رعایت ریزه‌کاری‌های مربوط به طراحی داخلی

در این مرحله که تقریبا شکل کلی پلان آماده شده است، سراغ ریزه‌کاری‌ها و موارد مربوط به طراحی داخلی می‌رویم. در این مرحله از فرآیند طراحی پلان، با توجه به ستون گذاری که در مرحله قبل انجام دادیم، احتمالا مجبور خواهیم شد تغییرات خیلی جزئی در برخی قسمت‌های پلان تیپ طبقات اعمال کنیم، اما تغییرات کلی خیر.

مبلمان کردن پلان

آخرین کاری که باید برای تکمیل طراحی پلان انجام دهیم، مبلمان کردن اصولی پلان ساختمان است. در زمان مبلمان کردن حتما باید اصول حرفه‌ای نحوه چیدمان مبلمان در پلان را رعایت کنیم.

در این مرحله نیز ممکن است تغییرات ظریفی در طراحی پلان انجام دهیم. تغییراتی که بیشتر در جهت کارآمد شدن فضاهای داخلی و با توجه به طراحی داخلی فضاهای مختلف انجام می‌شود.